HISTORIA

KOLEKCJA

Trzon kolekcji Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego w Stalowej Woli stanowią zabytki związane z historią Stalowej Woli – najważniejszej realizacji industrialnej i urbanistycznej Centralnego Okręgu Przemysłowego, ukształtowanej w latach 1937-1939. Zgromadzony unikatowy zbiór archiwaliów oraz ikonografii dotyczy wiodącej inwestycji COP-u, w ramach którego powstały Zakłady Południowe (późniejsza Huta Stalowa Wola), Elektrownia oraz modernistyczny zespół urbanistyczno-architektoniczny – osiedle Stalowa Wola. Zasób ten sukcesywnie powiększano o produkty pochodzące z fabryk, które powstały w czasach realizacji COP lub w sposób znaczący rozwinęły wówczas swoją działalność. Obecnie w kolekcji dominują zabytki techniki: maszyny produkcyjne (obrabiarki) wykorzystywane do produkcji części metalowych, części instalacji z elektrowni, m.in. turbina, oraz radia, gazomierze, aparaty telefoniczne, pochodzące z epoki wielkiego boomu gospodarczego, oraz wiele innych przedmiotów produkowanych na potrzeby cywilne. Zbiór zabytków przestrzennych obejmuje również zespół militariów i oporządzenia żołnierskiego produkowanych w końcu lat 30. XX w. 

Ponieważ dominującym wówczas stylem w wyposażeniu wnętrz i wzornictwie przemysłowym było art déco, Muzeum systematycznie gromadzi wyroby rzemiosła artystycznego, przedmiotów użytkowych, materiałów archiwalnych i graficznych utrzymanych w tej stylistyce (od 2006 roku).

WYSTAWY

„COP dla przyszłości. Ludzie – przemysł – architektura” / 2007

Wielka wystawa jubileuszowa w ramach obchodów 70-lecia powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego – multimedialna i nowoczesna – po raz pierwszy po 70 latach od powstania COP-u pokazała w szerokim zakresie jedno z największych osiągnięć II Rzeczpospolitej, jakim była realizacja planu Centralnego Okręgu Przemysłowego w latach 1937-1939. Za tę ekspozycję muzeum otrzymało I nagrodę i statuetkę Sybilla w konkursie na Wydarzenie muzealne 2007 roku.

„Rafał Malczewski – Centralny Okręg Przemysłowy – reportaż malarski 1938” / 2008

Na wystawie zaprezentowano unikatowy zespół pejzaży – krajobrazów przemysłowych Rafała Malczewskiego z dwóch serii: „Czarny Śląsk” (1934-1935) i „Centralny Okręg Przemysłowy – reportaż malarski” (1938).

„Mikrus – auto, któremu nie pozwolono dorosnąć” / 2010

Co działo się po wojnie w fabrykach zbudowanych w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego? Jedną z kart tej historii odkrywała wystawa poświęcona zapomnianemu polskiemu samochodowi, produkowanemu w latach 1957-1960, którego nagłe zakończenie produkcji do dziś nie zostało do końca wyjaśnione. Mikrus MR 300 powstawał w Mielcu (podwozie i nadwozie) i w Rzeszowie (silnik), wyposażony był w ogumienie z Dębicy – a wszystkie te zakłady wywodzą się z COP-u.
Ekspozycja zaprezentowała zderzenie możliwości polskiej myśli technicznej, stanowiącej kontynuację przedwojennych tendencji budowania technicznej nowoczesności Polski, z powojennymi warunkami i założeniami politycznymi. Wystawa otrzymała I nagrodę i statuetkę Sybilla w konkursie na Wydarzenie muzealne 2010.

„Od niepodległości do nowoczesności” / 2013

Wystawa przygotowana została z okazji 75. rocznicy powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego. Zaprezentowane fotografie z okresu międzywojennego przedstawiały miejscowości objęte planem COP-u oraz funkcjonujące w nich zakłady – te istniejące już wcześniej, zmodernizowane i włączone w ramy ogólnonarodowego przedsięwzięcia, oraz te budowane od podstaw. Ukazana na nich została historia powstawania wielkich inwestycji industrialnych oraz przemian dokonywanych w zakresie niezbędnej do ich funkcjonowania infrastruktury.

„Stalowa Wola w obiektywie inż. Bronisława Rudzińskiego” / 2013

Plenerowa wystawa zorganizowana w roku jubileuszu 75-lecia powstania Stalowej Woli prezentowała 63 unikatowe fotografie powstającego osiedla wykonane przez inż. Bronisława Rudzińskiego (1906-1994), głównego autora planu urbanistycznego Stalowej Woli oraz kolejnych etapów rozbudowy przyfabrycznego osiedla. Stworzone przez niego projekty budynków mieszkalnych oraz plany miasta, również te niezrealizowane, były integralną częścią wystawy.

„Wzorowe miasto: Stalowa Wola” / 2013

Jubileusz 75-lecia Stalowej Woli stał się doskonałą okazją do innego niż dotąd zaprezentowania początków miasta. Przedwojenne elementy wyposażenia prywatnych mieszkań i biur, pokazane w aranżacji nawiązującej do stylu okrętowego, nabrały głębszego wymiaru za sprawą relacji dawnych mieszkańców miasta i ich potomków. Ludzie, którzy korzystali z tych przedmiotów, otaczali się nimi i wiążą z nimi swoje wspomnienia, opowiedzieli na nowo niezwykłą historię Stalowej Woli. Odrębny moduł wystawy poświecono charakterystycznym dla niej detalom architektury modernistycznej.

„Made in Poland” / 2014

Na wystawie prezentowane były najbardziej rozpoznawalne wytwory i wzory z polskiej ikonosfery: od kultowych marek, poprzez tradycyjne wyroby i popularne sprzęty po charakterystyczny dizajn. Odnosiła się nie tylko do historii polskiego wzornictwa, kultury wizualnej i materialnej, ale również historii przedsiębiorczości. Wszystkie prezentowane marki mogą pochwalić się długoletnią tradycją, sięgającą niekiedy kilku wieków wstecz. Łącząc na wystawie dwa aspekty – dobre projektowanie oraz historię – nawiązano do dziedzictwa Stalowej Woli, miasta powstałego jako najważniejsza realizacja urbanistyczna Centralnego Okręgu Przemysłowego i mocno kojarzącego się z wyrobami Huty Stalowa Wola.
Ekspozycja otrzymała wyróżnienie w XXV konkursie na wydarzenie muzealne roku Sybilla 2014 oraz w plebiscycie na Wydarzenie Historyczne 2014.

„Życie towarzyskie w Centralnym Okręgu Przemysłowym” / 2017

Tętniąca życiem towarzyskim i kulturalnym II RP pokazana została w głównej mierze na przykładzie społeczności stalowowolskiej. Prezentacja rozmaitych form spędzania czasu wolnego jednocześnie pozwoliła odtworzyć nastrój i atmosferę końca lat 30. XX wieku. Zwiedzający mieli okazję zasmakować życia kulturalnego epoki, poznać gwiazdy kina, kabaretu, teatru oraz wybranych artystów dwudziestolecia. Kontynuacją tego wątku był sport i turystyka, w tym modne polskie kurorty i uzdrowiska.
Szczególnym miejscem spotkań ówczesnych elit były kasyna, zarówno urzędnicze jak i wojskowe. To tu, poza pracą bądź koszarami i domem rodzinnym, spędzano najwięcej czasu. Na terenie COP-u istniało kilkanaście tego typu obiektów, m.in. w Stalowej Woli, Pionkach, Dębie, Rzeszowie, Łańcucie, Mościcach i Lublinie.
Niezwykle atrakcyjną częścią wystawy był wątek balu Zakładów Południowych, który odbył się w stalowowolskim kasynie. Istotny był także aspekt personalny ekspozycji, a więc zdjęcia i informacje o osobach, które organizowały bal i w nim uczestniczyły. W zaimprowizowanych strefach przedwojennego kasyna ważną część stanowił również wątek kultury materialnej – to tam widz poznał polskie rzemiosło artystyczne w modnym wówczas stylu art déco.

„COP i Miasto. Nowoczesność i dziedzictwo” / 2017

Wystawa „COP i Miasto”, nagrodzona statuetką Sybilla w kategorii wystawy przyrodnicze i techniczne, pokazała, jak budowa COP ma się do dzisiejszego świata, w jaki sposób wielki przemysł oraz rozwiązania techniczne wpływały na poziom życia mieszkańców 80 lat temu i czy można z tym wiązać fakt, że współcześnie w rankingach jakości życia w polskich miastach oraz tzw. smart city w czołówce pojawia się Rzeszów, wysoko plasują się też Kielce – miasta COP. Była to także próba określenia, czy i pod jakimi względami mianem smart city epoki międzywojnia można określić Stalową Wolę.

„COP w obiektywie przedwojennych reporterów” / 2017

Ta plenerowa wystawa nie opowiadała o historii powstawania COP za pomocą zdjęć. Nie kierowała się chronologią ani nie przypominała najważniejszych faktów o tej inwestycji.  Jej celem było przede wszystkim zwrócenie uwagi na fotografię jako sztukę, technikę, narzędzie, medium, które utrwalając obrazy z poszczególnych miejsc i wydarzeń towarzyszących budowie, tworzy samodzielną opowieść, opartą na wrażeniach wizualnych i emocjach, zachęcającą do własnych obserwacji i interpretacji.

„Zbudowaliśmy to miasto” / 2018

Przez pryzmat wspomnień stalowowolan toczyła się narracja wystawy, pozwalająca na wsłuchanie się w to, co oni mieli do powiedzenia o mieście, które zbudowali, w którym żyją, którego ulice codziennie przemierzają, którego obraz mają w swojej pamięci, a klimat kreują. Ekspozycja nawiązała do aktualnego obecnie w muzealnictwie trendu biografii miejsc/przedmiotów oraz interpretacji dziedzictwa.
Wystawa otrzymała prestiżowe wyróżnienie Sybilla.

Od wystawy do muzeum

25 października 2017 r. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego opublikowało listę projektów, które otrzymują dofinansowanie w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Nasz projekt znalazł się na 9 miejscu.
Jego przedmiotem było wykonanie prac konserwatorskich i budowlanych w modernistycznych warsztatach szkolnych przy ul. Hutniczej 17 i zaadaptowanie ich na nowoczesne Muzeum Centralnego Okręgu Przemysłowego. Nowo utworzona instytucja kultury jest wiodącą placówką, upowszechniającą dziedzictwo COP i popularyzującą naukę, technikę, najnowsze technologie oraz tematykę gospodarczą. Staje się ważnym miejscem aktywnego wypoczynku i rekreacji. Muzeum zostało zlokalizowane w zabytkowym budynku, który wraz ze swoim oryginalnym wyposażeniem stanowi świadectwo industrialnego dziedzictwa naszego regionu.

WYDAWNICTWA

Publikacje wydane przez Muzeum Regionalne w Stalowej Woli dotyczące Centralnego Okręgowego Przemysłowego:

1. „Rocznik Muzeum Regionalnego w Stalowej Woli” 2006, Anna Garbacz (red.), Stalowa Wola 2006
2. Od niepodległości do nowoczesności. Centralny Okręg Przemysłowy 1937-1939, Krzysztof Adamek (red.), Stalowa Wola 2007
3. COP dla przyszłości. Ludzie – Przemysł – Architektura, katalog wystawy, Aneta Garanty (red.), Stalowa Wola 2007
4. Od niepodległości do nowoczesności. Centralny Okręg Przemysłowy 1937-1939. Wydanie jubileuszowe z okazji 75-lecia COP, Marek Wiatrowicz (red.), Stalowa Wola 2012
5. Centralny Okręg Przemysłowy wczoraj, dziś, jutro, materiały z konferencji naukowej w 75. rocznicę rozpoczęcia budowy COP-u, Anna Garbacz, Beata Trybuła (red.), Stalowa Wola 2012
6. Polityka inwestycyjna i budowa COP-u Eugeniusza Kwiatkowskiego, Marian Marek Drozdowski, Stalowa Wola 2012
7. E-grosik. Przewodnik po wystawie stałej. Miniprzewodnik ekonomiczny dla dzieci, Olga Gromek, Katarzyna Bogucka, Stalowa Wola 2013
8. Stalowa Wola, miasto przeszłości – przyszłość miasta, Elżbieta Przesmycka (red.), Stalowa Wola 2014
9. Stalowa Wola, europejskie Miasto modernistyczne, Elżbieta Przesmycka (red.), Stalowa Wola 2014
10. Stalowa Wola. Miasto na medal, publikacja dla dzieci o początkach Stalowej Woli, Katarzyna Wydra, Barbara Łepkowska, Stalowa Wola 2014
11. COP w obiektywie przedwojennych reporterów, katalog wystawy, Katarzyna Zarzycka, Stalowa Wola 2017
12. COP i miasto. Nowoczesność i dziedzictwo, katalog wystawy, Katarzyna Zarzycka, Stalowa Wola 2017
13. Stalowa Wola, miasto przeszłości – przyszłość miasta. Dziedzictwo architektury przemysłowej, Elżbieta Przesmycka (red.), Stalowa Wola 2018
14. Centralny Okręg Przemysłowy. Miasto na nowo, publikacja dla dzieci, Katarzyna Zarzycka, Barbara Łepkowska, Stalowa Wola 2017
15. Poznajemy COP i Stalowa Wolę. Przewodnik historyczny dla dzieci i młodzieży, Marek Wiatrowicz, Stalowa Wola 2018

Konferencje:

• Centralny Okręg Przemysłowy wczoraj – dziś – jutro, konferencja naukowa w 75. Rocznicę rozpoczęcia budowy COP-u pod honorowym patronatem Wicepremiera i Ministra Gospodarki Waldemara Pawlaka; 15.05.2012
  Organizatorzy: Wicemarszałek Sejmu RP Eugeniusz Grzeszczak
  Współorganizatorzy: Stowarzyszenie im. E. Kwiatkowskiego, Muzeum Niepodległości w Warszawie, polskie Towarzystwo Historyczne Sekcja Biografistyki, Muzeum Regionalne w Stalowej Woli
• I Ogólnopolska konferencja naukowa z cyklu: Stalowa Wola. Przeszłość miasta – miasto przyszłości: Modernistyczna architektura i wzornictwo Centralnego Okręgu Przemysłowego; 27-28.09.2014
  Organizator: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli
• II Ogólnopolska konferencja naukowa z cyklu: Stalowa Wola. Przeszłość miasta – miasto przyszłości: Dziedzictwo architektury poprzemysłowej Stalowej Woli; 2.10. 2015
  Projekt dofinansowany ze środków Polskiej Akademii Nauk Oddział w Lublinie
  Organizator: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli
• Konferencja w ramach cyklu Teraz COP zorganizowana z okazji 80-lecia powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego: Centralny Okręg Przemysłowy. W kierunku innowacyjnej gospodarki w Polsce; 8 września 2017
  Organizatorzy: Miasto Stalowa Wola, Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, Małopolskie Laboratorium Budownictwa Energooszczędnego, Politechnika Krakowska
  Partnerzy strategiczni: Wojewoda Podkarpacki Ewa Leniart, Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl, Huta Stalowa Wola S.A., Agencja Rozwoju Przemysłu S.A., Bank PKO BP S.A., Polska Grupa Zbrojeniowa S.A.
  Partnerzy: Politechnika Rzeszowska, Wydział Mechaniczno-Technologiczny Politechniki Rzeszowskiej w Stalowej Woli, Małopolskie Centrum Budownictwa Energooszczędnego Politechniki Krakowskiej
• II konferencja naukowa z cyklu Oblicza polskiej modernizacji: Procesy modernizacyjne w Drugiej Rzeczypospolitej; 5-6.12.2019
  Konferencja zorganizowana została w ramach projektu badawczego „Niepodległa Polska i wolni Polacy w XIX-XXI wieku” finansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
  Organizatorzy: Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, Uniwersytet Rzeszowski